@relja
Muhafizov!
Muhafiz je zapovednik tvrđave (bukvalno, "čuvar, staratelj"). On je do serije tanzimatskih reformi (posle 1839.) vrhovni zapovednik vojne i civilne vlasti jedne provincije osmanskog carstva (recimo, načelnik okruga, guverner provincije). U Smederevskom pašaluku koji postaje Kneževina Srbija sredinom 19. veka, Tanzimat je samo delimično uveden, jer je civilna vlast već prebačena u ruke Obrenovića serijom sporazuma o autonomiji od 1830 nadalje. Poslednji muhafiz i stanovnik konaka je bio Ali Riza Paša do 19. aprila 1867.
Muhafizov (poznatiji kao Pašin) konak je sagrađen u nekom periodu između 1856 i 1867, u modernom stilu javnih građevina Tanzimata (reforme osmanske države). Na istom mestu se pre toga nalazila zgrada drvene konstrukcije iz 1743, koja je delimično opravljena posle požara 1774. Imamo samo opis te ranije zgrade, ali ne i fotografije. Bila je poprilično ukrašena, "obojena crvenom i zelenom bojom", "na zidoaima su bili ispisani citati iz Korana, a za tavanicu su bile radi ukrasa zakucane unakrsne letvice zeleno obojene." Ta zgrada iz 18. veka je znači srušena zbog lošeg stanja i opšte reforme osmanske vojske negde posle 1856.
Prve fotografije imamo samo od te novije zgrade koja je izgrađena 1856-1867. U nju se posle serije događaja koji značajno menjaju Beograd (proterivanje muslimanskog stanovništva iz Beograda 1862, odlazak osmanske vojske 1867, srpsko-turski rat 1876) useljava Generalštab Srbije. Najranija fotografija zgrade je delo Anastasa Jovanovića, i prikazuje zgradu sa osmanskom vojnom posadom. Jedna je od najstarijih fotografija Beograda uopšte. Npr:
Zgrada je delimično oštećena u bombardovanju Beograda tokom prvog svetskog rata, te rekonstruisana u "orijentalnom" stilu, tj. bondručnoj konstrukciji između 1919 i 1920 za potrebe Generalštaba. Izgledala je vrlo slično današnjoj zgradi Zavoda za zaštitu spomenika, koja je takođe rekonstruisana da izgleda "starinskije" u istom periodu. (vidi avio snimak iz 1924.)
Posle završetka zgrade Generalštaba u Kneza Miloša, 1928., zgrada prelazi u vlasništvo grada, sa planom da se poruši i tu sagrade cvetne aleje. Beogradski Pobednik je deo tog plana, koji je podrazumevao rušenje istorijskih zgrada na Kalemegdanu koje se nisu uklapale u ideju memorijalnog kompleksa. Na kraju se odustalo od rušenja, i zgrada je korišćena za muzejske potrebe, ali u sve lošijem stanju. Krov konaka je opravljan posle NOB-a, 1945. Iskreno ne znam kad je zgrada srušena, i zbog čega je odlučeno uopšte da se ta zgrada sruši, a klub osmanskih oficira (sadašnji zavod za zaštitu spomenika) očuva. Bilo bi interesantno saznati čime je opravdano to rušenje. Ako neko može da pronađe članak Predraga Lažetića "Vojni muzej i Beogradska tvrđava" u Vesniku vojnog muzeja, br. 34, mislim da tu možda ima nešto. Nažalost, nemam pristupa članku online.
