Novi pobednik na Adi
Most sa pilonom koji buši oblake nad prestonicom predstavljaće novi simbol grada i naći će se u društvu Pobednika, Hrama Svetog Save i Avalskog tornja, koji su se kao zaštitni znak Beograda urezali na suvenire, razglednice, ali i u pamćenje turista
Novi most preko Ade, čiji završetak Beograđani iščekuju, rasteretiće saobraćajne gužve i prekinuti mučne sate vožnje pored Sajma, a svojim karakterističnim pilonom koji su konstruktori „vinuli nebu pod oblake" dodaće još jedan detalj silueti našeg glavnog grada i predstavljaće novo prepoznatljivo obeležje Beograda. To je nedavno izjavio i predsednik SANU Nikola Hajdin, tvrdeći da će baš novi most na Adi sa pilonom predstavljati novi simbol grada, što ponovo vraća priču o tome koji su zaista najprepoznatljiviji simboli Beograda.
Sigurno je da će ovaj most sa svojom ogromnom vertikalom biti obeležje koje će se urezati kako na buduće razglednice i suvenire, tako i u memoriju gostiju srpske prestonice. Ali postavlja se i pitanje koji su to najtipičniji i najznačajniji simboli Beograda, jer su mišljenja o ovoj listi uvek bila različita, a previše često se dolazilo i do zaključka da Beograd nema baš toliko eksponiranih objekata koji bi se zbog arhitektonskog značaja mogli staviti pod odrednicu simbola grada.
Pressmagazin u razgovoru sa jednim od naših najznačajnijih modernih arhitekata, akademikom Branom Mitrovićem, i bivšim predsednikom Komisije za Spomenike i imenovanje ulica i trgova Skupštine grada Beograda Miletom Prodanovićem, predstavlja „razglednicu" Beograda. Svaka rasprava na ovu temu pokazuje da se kao najznačajniji „trejdmark" Beograda ipak ističe Meštrovićeva skulptura pobednika na Kalemegdanu, a da za njim sledi Hram Svetog Save na Vračaru. Usled bogate istorije, koja je u Beograd mnogo više dovlačila osvajače i rušitelje nego graditelje, naša stvarnost je da su danas, ipak, najprepoznatljiviji objekti nastali posle Drugog svetskog rata - „Beograđanka", pa i nekima omražena zgrada SIV-a na Novom Beogradu. Mada se u red najznačajnijih simbola mora „smestiti" i palata „Albanija", sagrađena neposredno pred početak rata.
Kalemegdan
Kalemegdan
Kalemegdan
Plansko uređivanje počelo je 1890. godine kada vojska predaje park beogradskoj opštini
Brana Mitrović, profesor Arhitektonskog fakulteta i dopisni član SANU, u osvrtu na spisak gradskih simbola ističe da Beograd nije previše bogat značajnim arhitektonskim spomenicima i spomenicima kulture. Ali dodaje da to ne znači da Beograd nema svoju posebnost koja ga čini specifičnim u odnosu na druge evropske gradove.
- Kada se govori o simbolima Beograda, odmah treba istaći da ih naš glavni grad i nema baš previše. Zbog toga nam ostaje da eksploatišemo one koji su prepoznatljivi i koji su već tradicionalni. Takođe, treba istaći da Beograd sam po sebi i na određen način predstavlja simbol, i to u geografskom smislu i značaju. U najprepoznatljivije simbole Beograda spada sigurno njegova najeksponiranija tačka i to na Kalemegdanu. Naravno, mislim na Meštrovićevu skulpturu Pobednika - kaže Mitrović, uz objašnjenje da mi nažalost nikada sa arhitektonsko-građevinskog aspekta nismo iskoristili geografske pogodnosti.
Mileta Prodanović, profesor na FLU, slikar, pisac i bivši predsednik Komisije za spomenike i imenovanje ulica i trgova Skupštine grada Beograda slaže se da je najprepoznatljiviji simbol Beograda lociran na Kalemegdanu.
- „Pobednik" se iskristalisao u najpoznatiji simbol grada možda i uz pomoć Televizije Beograd, koja ga je imala u svojoj špici. Treba istaći da je to ipak memorijal balkanskih ratova koji se odnosi na celu državu, a ne toliko na Beograd. Ipak, „Pobednik" je svakako na najdominantnijem mogućem mestu - objašnjava Prodanović, uz napomenu da bismo pri sastavljanju spiska gradskih simbola sigurno morali uzeti u obzir još jedno delo Ivana Meštrovića, tačnije Spomenik neznanom junaku na Avali.
Profesor Mitrović, koji je projektovao neke od najbitnijih zgrada, među kojima ima i onih u samom centru Beograda, kaže da kada se govori o simbolima grada, sve zavisi sa koje se pozicije kreće da bi se neka građevina mogla svrstati u tu kategoriju. On ističe da se mora uzeti u obzir mesto, značaj i vrednost arhitekture. A kada se svi ovi faktori uzmu u obzir, onda ima malo građevina koje svojim prostornim i arhitektonskim kvalitetom zaslužuju epitet simbola.
Crkva Svetog Marka
Crkva Svetog Marka
- Naš grad jednostavno nema toliko tih eksponiranih tačaka koje se mogu podvesti pod kategoriju simbola. Mostovi, zbog svoje pozicije, mogu se smatrati na neki način simbolima. Zbog toga se i ovaj novi most sa pilonom tako kategoriše u nekim krugovima - objašnjava Mitrović kriterijume po kojima se neki objekat može proglasiti gradskim simbolom.
A ti kriterijumi mogu biti različiti, pa i izrazito subjektivni. Tako Mitrović ističe Beograđanku, koja se može staviti u kategoriju gradskih simbola iako se ova palata u arhitektonskom smislu teško može podvesti pod ovu kategoriju.
Simbole grada određuju razni elementi. Palata Albanija je predstavljala arhitektonsko čudo u periodu u kome je izgrađena. U trenutku kada je podignuta, bila je najviša zgrada u jugoistočnoj Evropi. S druge strane, njenoj tituli simbola doprinela je prepoznatljivost. Albanija je locirana na samom ulazu u Knez Mihailovu ulicu, ali predstavlja višedecenijsku lokaciju na kojoj su se ugovarali ljubavni dejtovi, ali ne i samo oni.
Tipični gradski objekat je i spomenik Knezu Mihailu, okružen Narodnim pozorištem i Narodnim muzejom, koji ne samo da je postao tipični beogradski topos, već je vremenom postao i lokacija na kojoj građani zakazuju sastanke, tretiraju „konja" kao najpoznatije beogradsko sastajalište sa kog se kreće u noćni provod, ali i gde se iskazuje nezadovoljstvo prema vlastima i gde se može i srušiti režim.
Zbog svega toga, ovaj spomenik je pretrpeo transformaciju pravog naziva u odomaćenu skraćenicu „kod konja". Ako su palata Albanija i spomenik Knezu Mihailu postali gradski simboli, jedan drugi spomenik je takođe postao prepoznatljiv na specifičan način. Radi se o Vukovom spomeniku. Park u kome se ovaj spomenik nalazi već više decenija predstavlja lokaciju u kojoj se okupljaju fizički radnici koji na ovom mestu čekaju poslovni angažman. Zbog toga su oni prozvani „vukovci", a lik Vuka Karadžića, koji se isključivo vezivao za obrazovanje i uspeh u školi, pretrpeo je promenu značenja, pa „vukovac" nije više bio termin za učenika sa knjižicom nakrcanom odličnim ocenama već za osobu koja radi teške poslove jer od obrazovanja i nema baš mnogo toga.
Mitrović u gradske simbole ubraja i objekte koji su poslednjih dvadesetak godina poprilično omraženi zbog svoje ideološke simbolike.
- Ako bismo govorili sa aspekta arhitekture, onda se mora istaći zgrada nekadašnjeg SIV-a, a danas Palate Srbija na Novom Beogradu. Simbol je bila i zgrada starog CK, koja je uništena u bombardovanju 1999. godine - govori Mitrović i dodaje da postavljanje šoping-mola uz Poslovni centar „Ušće" predstavlja arhitektonski presedan.
- U arhitektonske simbole treba svakako uvrstiti Muzej savremene umetnosti na Ušću. A lično, na spisak favorita stavljam Zlokovićevu zgradu „Fijata" kod Autokomande. Takođe, Sava centar je simbol Beograda, jer iako ovu arhitekturu ne smatram bliskom, ona je u tom trenutku predstavljala ogroman iskorak i nešto što je arhitektonski bilo ispred svega što se radilo u regionu - kaže Mitrović.
Mileta Prodanović takođe ističe da je nemoguće utvrditi opšti konsenzus o tome šta predstavlja dominantni gradski simbol i da razni ljudi vide u ovoj kategorizaciji razne objekte.
- Neki će kao glavne simbole istaći splavove, drugi Pobednika, treći vrapca... Sigurno je da će novi most na Adi predstavljati vertikalu vidljivu sa svih strana. Ali mislim da postoji jedan jedini simbol koji ni vreme, a ni ljudi nisu uspeli da upropaste i za koji su Beograđani najmanje odgovorni zato što je toliko dugovečan. To je ušće dve zaista moćne reke. Dakle, sam položaj je ono što najviše određuje Beograd - daje Prodanović specifičnu definiciju gradskog simbola Beograda.
S druge strane, Brana Mitrović kaže da bi, kao i u slučaju Beograđanke, tačnije postojanja negativnih i pozitivnih mišljenja o nekom objektu, ista stvar mogla da se primeni i na čuvene Geneksove kule na Novom Beogradu, koje se mogu podvesti pod etiketu simbola srpske prestonice. Mitrović ističe da ako posmatramo našu stvarnost, onda na listu značajnih simbola svakako treba uvrstiti i splavove, kao nešto o čemu se u svetu priča kada se pomene Beograd.
- Splavovi su simbol Beograda kao potpuni kontraargument. Tačnije, kao antiteza, jer se u tom slučaju simbolički predstavlja ambijent grada. Možda je simbol Beograda više ono što se ne vidi nego ono što možemo da vidimo u materijalnom smislu - zaključuje naš sagovornik.
Simboli Beograda
POBEDNIK - Ivan Meštrović je 1912. projektovao fontanu koja je trebalo da se postavi na Terazijama, sa temom oslobođenje Srbije od Turaka. U centru je trebalo da stoji petostepeni stub kao simbol pet vekova ropstva pod Turcima, a na čijem vrhu bi stajao „Pobednik". Međutim, ubrzo su usledili balkanski ratovi, a zatim i Prvi svetski rat, zbog čega se odustalo od plana. Umesto toga, „Pobednik" je 1928. postavljen na Kalemegdanu, povodom proslave desetogodišnjice proboja Solunskog fronta. Danas se često koristi kao nezvanični simbol grada. Plato ispred „Pobednika" sa kog se vidi ceo Novi Beograd obavezno posećuju stranci koji posete naš glavni grad.
Pobednik
Pobednik
SPOMENIK NEZNANOM JUNAKU - Posle Prvog svetskog rata spomenici neznanim junacima podignuti su u svim savezničkim zemljama. Kraljevina Jugoslavija se pridružila, a obeležene godine od 1912. do 1918. upućuju da je on posvećen i junacima balkanskih ratova. Nemci su za vreme rata na mestu spomenika sahranili jednog vojnika 1915. i na grob postavili krst sa natpisom „Ein unbekannter serbischer Soldat" (nepoznati srpski vojnik).
TRGOVI I SPOMENICI - U centru grada na Pozorišnom trgu stoji spomenik Knezu Mihailu Obrenoviću, poznatiji u narodu kao „kod konja", koji je glavno sastajalište Beograđana. Trg okružuju i zgrade Narodnog pozorišta i Narodnog muzeja. Na trgu „Slavija" nalazi se spomenik Dimitriju Tucoviću, a ovaj trg je i glavno saobraćajno čvorište grada. „Trougao" se kompletira Trgom Nikole Pašića gde je pre nešto više od 10 godina podignut spomenik ovom značajnom političaru.
PALATA „ALBANIJA" - Sagrađena 1940. godine, dugo je bila najviša zgrada i dominirajući objekat moderne arhitekture u gradu. Sa 13 spratova i 53 metra, u vreme izgradnje bila je najviša zgrada u jugoistočnoj Evropi. Palata je u stvari zgrada Hipotekarne banke Trgovačkog fonda Kraljevine Jugoslavije, a ime koje je do danas ostalo u upotrebi dobila je po kafani „Albanija", koja se nalazila na istom mestu.
SKUPŠTINA SRBIJE - Prvi projekat napravio je 1891. godine poznati arhitekta Konstantin Jovanović. Današnji Dom narodne Skupštine, delo Jovana Ilkića, predstavlja „doteranu" varijantu Jovanovićevog projekta. Podignuta je u blizini tadašnje Batal-džamije. Gradnja je započeta 1907. godine, a kamen-temeljac položio je kralj Petar Prvi. Tokom Prvog svetskog rata Ilkić je umro u logoru u Nežideru, a planovi su izgubljeni. Nove planove, prema izgrađenom stanju, napravio je Ilkićev sin Pavle. Ispred glavnog ulaza postavljena je skulptorska grupa „Igrali se konji vrani".
BEOGRAĐANKA - Najveća zgrada u centru Beograda sagrađena 1974. sa idejom da visinom dominira kao prostorni gradski orijentir.
lBEOGRADSKA TVRĐAVA I KALEMEGDAN - Tvrđava je danas muzej istorije Beograda. Zvanično ovu celinu čine Beogradska tvrđava (podeljena na Gornji i Donji grad) i park Kalemegdan, koji predstavlja plato ispred tvrđave, ali se ceo kompleks kolokvijalno naziva Kalemegdan. Plato Kalemegdan je u vreme dok je tvrđava bila glavno vojno uporište Beograda služio da se neprijatelj osmotri i sačeka za borbu. Preuređivanje u park počelo je posle predaje Tvrđave Srbima (1867), po naređenju kneza Mihaila Obrenovića. Plansko uređivanje Kalemegdana počinje 1890. kada vojska predaje park beogradskoj opštini. Tadašnji predsednik opštine Nikola Pašić odobrio je prvi kredit za uređivanje Kalemegdana od 10.000 tadašnjih dinara. Pre Prvog svetskog rata Kalemegdanski park završavao se na mestu gde su sada kamene stepenice. Zemljište iza ovih stepenica bilo je sve do 1929. potpuno neuređeno i obraslo u korov.
HRAM SVETOG SAVE - Gradi se na Vračarskom platou. Komunističke vlasti su tek u leto 1984. godine dale dozvolu za nastavak gradnje, pa je hram ponovo osveštao patrijarh German. Hram Svetog Save je jedan od tri najveća pravoslavna hrama u svetu. Ispred njega je i spomenik Karađorđu. Hram je danas glavno obeležje siluete Beograda.
CRKVA SVETOG MARKA - Sagrađena je 1940. na mestu stare crkve iz 1835. godine. Oblikovana je u srpsko-vizantijskom stilu. Po arhitekturi, hram je najsrodniji manastiru Gračanici. U južnom delu nalazi se sarkofag sa kostima cara Dušana, koje su prenesene iz njegove zadužbine manastira Sv. Arhanđela kod Prizrena. U crkvi se čuva jedna od najbogatijih zbirki srpskih ikona 18. i 19. veka.
SAVA CENTAR - Građen je od 1976. do 1979. godine, a sa hotelom „Kontinental" čini jedinstvenu arhitektonsku celinu. Svojevremeno je Sava centar bio najpoznatiji kongresni centar u ovom delu Evrope. Zvali su ga „Stakleni dvorac" jer je bio među pet najvećih kongresnih centara na svetu, a sa 100.000 kvadrata i danas važi za jedan od pet najvećih u Evropi. Centar „Sava" nastao je po nalogu Tita, koji je želeo reprezentativan objekat za održavanje Konferencije OEBS-a.
Avalski toranj
Avalski toranj
AVALSKI TORANJ - Jedan od zaštitnih simbola Beograda. Po dolasku u grad iz pravca Niša, pojavljivanje tornja u vidokrugu značilo bi da je Beograd blizu. Prvi Avalski toranj izgrađen je 1965. godine, a Međunarodna asocijacija tornjeva iz Pariza proglasila ga je za najlepši na svetu u kategoriji trokraka. Bio je visok 202,7 metara. Prvi toranj je srušen u NATO bombardovanju 1999, a novi je nedavno otvoren. Novi toranj visok je 204,68 metara. Na 120. metru je restoran, a na 125. vidikovac. Do njih se, sa dva najsavremenija lifta, stiže za svega tridesetak sekundi.
GENEKS KULA - Soliter od 35 spratova na Novom Beogradu neposredno uz autoput. Izgrađen je 1980. godine u brutalističkom stilu. Dobio je ime Zapadna kapija Beograda jer „pruža dobrodošlicu" putnicima koji dolaze iz pravca beogradskog aerodroma.
PALATA „SRBIJA" - Nekadašnja zgrada SIV-a danas je mesto gde naše vlasti primaju državnike koji dolaze u posetu. Zgrada je bila među prvi većim objektima u Novom Beogradu. Izgradnja je počela 1947, a gradile su je omladinske radne brigade.
KONAK KNEZA MILOŠA - Posle konaka za svoju ženu i decu u beogradskoj varoši, knez Miloš Obrenović podigao je 1834. i za sebe konak u Topčideru. Za vreme prve vladavine, Miloš je samo povremeno tamo boravio, a za vreme druge sve vreme proveo je u Konaku, gde je i umro. Ispred Konaka je jedan od najstarijih i najlepših platana u Evropi, zaštićen kao prirodna retkost.
Veljko Miladinović, Branko Rosić