Amam čeka kupanje
B. STJELJA, 13. jul 2007
ZAKLJUČANA drvena vrata najstarijeg beogradskog amama opominju na nemar. Zidovi stari skoro 150 godina, danas "nose" grafite, beton para korov, a kroz otvorene prozore dopire miris vlage. I na stablu dunje vise truli plodovi.
U ovaj se spomenik nije ulagalo punih 45 godina. Gradski Zavod za zaštitu spomenika kulture sastavilo je projekat još pre tri godine, ali je on i dalje u fijoci. I opština Stari grad odlučila je da novčano pomogne obnovu, ali se još ne zna u šta će tačno otići tih šest miliona dinara. Sitnim popravkama iz još sitnijeg budžeta do sada su se zanimali samo stanari - Astronomsko društvo "Ruđer Bošković".
U planetarijum Beograđani sada svraćaju samo vikendom. Uglavnom su to slučajni prolaznici ili zaljubljenici u sazvežđa. Vek ranije, pored Karlove kapije koračalo se sa jasnom namerom. Beograđani su ovde dolazili da se okupaju, dobro oznoje i razmene čaršijske priče. Građanska elita, ali i poneki srećković, uživali su u banjanju, masaži, vrelim izvorima iza istih ovih vrata, danas zagrađenih šipkama.
- Nastanak amama nije moguće tačno odrediti, ali se pretpostvalja da je građen u vreme zalaska turske vlasti, kada su ključevi grada konačno bili u rukama Beograđana - rekla nam je Lidija Kotur iz Gradskog Zavoda za zaštitu spomenika kulture. - Za vreme Prvog svetskog rata služio je kao vojničko kupatilo, ali je kasnije umnogome devastiran i razoren eksplozijom u obližnjoj Istočnoj kapiji 1944. godine.
Prva, a za sada i poslednja obnova amama bila je 1962. godine. Tada je, tek osnovan Zavod za zaštitu spomenika kulture grada, i istaknuta važnost objekta. Radilo se punom parom, a nije se znalo šta će na kraju ispasti. Dimenzije prostora su se, u neku ruku, poštovale, ali se nije vodilo računa i o funkcionalnosti. Znalo se da tursko kupatilo više nikada neće biti ni tursko, ni kupatilo.
Majstori su se povukli nakon dve godine. A još tri se nije ni slutilo čemu će amam ubuduće služiti. Dileme je rešilo Astronomsko društvo.
- Planetarijum je u njega smešten 1868. godine - dodaju u Zavodu. - U nekadašnjem halvatu, prostoriji za kupanje, izgrađena je nezavisna kružna struktura sa kupolom ispod postojeće. I na ovaj način se poremetilo jedinstvo centralnog prostora.
Sa zidina tvrđave na amam gledaju stranci. Čudi ih okrnjena lepota. Slikaju kupole i bočne zidove. A na njima "Zemunac", "Šaki iz Umke", "Vitezovi" i grafit "Za Slađu".
SRUŠENO
BOMBARDOVANJE Beograda 1944. godine, u potpunosti je izmenilo nekadašnji izgled amama. Nakon zalutalih gelera, ostala je ruševina. Nazirao se centralni deo - halvat, prostorija u kojoj se obavljalo kupanje. Nad njom je preživeo i manji deo kupole. Opstali su i obimni zidovi bočne prostorije - hazne, u kojoj se skladištila voda.
GREJANJE
ISTRAŽIVAČKI radovi otkrili su tajnu grejanja turskog kupatila. Toplote nije nedostajalo zahvaljujući sistemu kanala zidanih u opeci ispod poda. Iz ovih je podruma, kroz keramičke cevi, ispuštan vazduh iznad krovnog pokrivača. Ostaci ovih keramičkih cevi pronađeni su u zidovima, a i danas se kanali mogu zapaziti sa spoljne strane amama.