Pozdrav svima
Izvinjavam se što se nisam dugo javljao, imao sam puno posla.
No da nastavimo sa istorijom tramvaja u Beogradu.
6. juna iste godine produžena je ukrsnica kod Autokomande, čime je znatno ubrzan tramvajski saobraćaj na liniji br. 10, a 8 novembra je otvoren jednokolosečni produžetak u Naselju Kralja Aleksandra, dužine 400 metara koji je završavao kod Deskaševe ulice.
Napomena: Ljudi ja se izvinjavam, naime rano sam produžio na kartama završetak linije 6 do Deskaševe ulice u ranijim postovima. 4. XI. 1928. je pruga bila produžena do Cvetkove pijace, dakle do raskršća sa Gospodara Vučića. Karte sam naknadno ispravio.
U drugoj polovini 1937. godine, izgrađen je produžetak od 100 metara od raskršća Admirala Pikoa i Miletine ulice do Naselja Kneza Pavla (danas Karaburma), do Ulice Bore Vukmirovića. Sada je linija br. 9 išla od Narodnog pozorišta do Naselja Kneza Pavla sa pet motornih kola, a otvorena je nova linija 9A Novo groblje-Naselje Kneza Pavla sa jednim motornim kolima.
Direkcija tramvaja i osvetljenja je avgusta 1938. godine pustila u saobraćaj četvoroosovinska motorna kola izrađena u svojim radionicama. Kola su bila znatno različita od onih koja su bila do tada u saobraćaju, sa svim novitetima koja su imala i nova inostrana kola. Dužine 12,5 metara, imala su aerodinamičnu liniju, 26 sedišta od gvožđa sa razapetim platnom postavljanih uzduž na zadnjoj polovini vozila, dok su u prvoj polovini vozila sedišta bila okrenuta pod uglom od 45 stepeni. Tramvaj je imao jedan motor inostrane proizvodnje. To su bila prva jednosmerna motorna kola u Beogradu, tj. sa jednim upravljačkim mestom i vrata na jednoj strani. Kola su imala dva manja vrata na početku i kraju vozila i širi izlaz po sredini. Pod je bio niži od drugih kola, čime je omogućen lakši ulaz i izlaz iz vozila, a zadnja platforma je bila kružnog oblika. Novi tramvaj je predstavljen još 22. maja 1937. godine u listu ,,Politika”. Prema tom planu, kola su trebala imati četiri motora i 36 sedišta. Za prednji deo je planirano 15 okruglih sedišta raspoređenih poprečno u sledu 2+1, dok su zadnja sedišta trebala da budu kožna i postavljena uzduž. Kola su puštena na liniji br. 1, jedinoj koja je odgovarala jednosmernoj vožnji. Nacrt kola izradio je ing. Ratimir Nikolić.
8. avgusta 1939. zadnji put su vozili tramavaji na linijama br. 9 i 9A. Nekoliko dana pre toga ukinuta je i linija br. 7. Od planiranog uvođenja trolejbusa na liniji br. 9 se odustalo jer je DTO kupila veću količinu autobusa. Umesto tramvaja uvedena je kružna autobuska linija br. 27 koja je pokrivala trasu sve tri linije.
Tokom 1940. godine, linija 14 je produžena iz Vlajkovićeve ulice do Novog Groblja. U Zemunu je 14-ica dobila novu okretnicu. Umesto terminusa kod hotela Central, izgrađena je okretnica oko bloka zgrada ulica Preradovićeve i Sonje Marinković.
Početkom 2008 sam sa prijateljem forumašem ČKD-KT4 radio istraživanje kuda je vodila tramvajska pruga za Zemun. O svemu ovome možete pročitati na railserbia forumu
http://www.railserbia.net/forum/viewtopic.php?f=27&t=3663
Krajem iste godine se krenulo sa gradnjom drugog koloseka u ulici Kralja Aleksandra od Novog Đerma do Cvetkove Mehane sa okretnicom i od Senjaka do Dedinja, ali su svi ovi planovi prekinuti zbog ulaska Jugoslavije u rat.
Neposredno pred početak rata, u Beogradu su vozile sledeće linije:
Linija br.1:Kalemegdan-Savinac
Linija br.1A:Savinac-Prištinska
Linija br.2:Kružna linija
Linija br.3:Knežev spomenik-Topčider
Linija br.6:Knežev spomenik-Cvetkova mehana
Linija br.6A:Knežev spomenik-vojvode Babunskog (lokal)
Linija br.10:Slavija-Predgrađe Kraljice Marije
Linija br.12:Knežev spomenik-Dedinje
Linija br.13A:Gospodarska mehana-Čukarica
Linija br.14:Novo groblje-Zemun
Na dan početka rata 6. aprila 1941. godine veći broj tramvaja se našao u depoima usled nedostatka voznog osoblja koje je bilo prethodnih dana pozvano na vojne vežbe. Tokom nemačkog bombardovanja 6. i 7. aprila 1941. godine uništeno je 38 motornih kola i 36 prikolica od ukupno 104 motornih kola i 60 prikolica. Dorćolski depo je bio potpuno srušen zajedno sa radionicom, izuzev livnice i auto radionice koje su delimično oštećene. Gornji depo je bio delimično oštećen. Od ukupne tramvajske mreže uništeno je 22 km. U noći između 10. i 11. aprila 1941. godine Vojska Kraljevine Jugoslavije ruši most Kralja Aleksandra kako bi sprečila Nemce da pređu dalje ka Beogradu. Tom prilikom je na zemunskoj strani ostalo sedam motrnih kola.
Nakon kapitulacije ,,DTO” je raspolagala sa 59 motornih kola i 24 prikolice. Intervencijom Nemaca Beogradu je vraćeno četvoro motornih kola koja su se zatekla u Zemunu. Nemci su ovo prvenstveno uradili u svom interesu, jer su i oni koristili tramvaje. Na zemunskoj strani je od preostala tri tramvaja organizovan saobraćaj.
Odmah posle kapitulacije krenulo se sa obnovom tramvajskog saobraćaja. Neki izgoreli tramvaji su dobili nove karoserije. Škodini tramvaji su, izgeda, dobili karoserije izrađene u ,,Jasenici”, dok su za ,,AEG”-ove tramvaje izrađene u DTO-u. Prvo je uspostavljen saobraćaj na liniji br. 1 Kalemegdan-Slavija, a zatim i na drugim linijama. Kako je okretnica oko Kneževog spomenika bila potpuno uništena, krajem septembra je bila završeno okretište od preostalih pruga linija br. 7 i 9. Tako je igrađen krug ulicama Makedonskom, Braće Jugović, ulicom Kneza Pavla i Francuskom pored Narodnog pozorišta. U početku su tu kružile linije br. 1, 3 i 6, a kasnije kada se pruga prema Kalemegdanu popravila, jedinica je vraćena na staro okretište. Za vreme okupacije nije bilo autobuskog saobraćaja.
Tokom 1941. godine uspostavljen je tramvajski saobraćaj na sledećim linijama:
Linija br.1: Kalemegdan-Slavija sa pet motornih kola i pet prikolica
Linija br.3: Knežev spomenik-Topčider sa sedam motornih kola i sedam prikolica
Linija br.6: Knežev spomenik-Cvetkova mehana sa 13 motrnih kola i 10 prikolica
Linija br.10: Slavija-Voždovac sa pet motornih kola
Linija br.12: Senjak-Dedinje sa troje motornih kola
Linija br.13A: Gospodarska mehana-Čukarica sa dvoje motornih kola
Sledeće 1942. godine, usled dotrajalosti kola i nedostatka delova, broj raspoloživih tramvaja za saobraćaj spao je na 38 vozila. Opadanje broja tramvaja za vožnju nastavilo se i u 1943. godini, tako da je krajem 1943. godine bilo u saobraćaju svega 21 motorna kola i 13 prikolica.
U poznu jesen iste godine dogodila se teška nesreća na liniji br. 12. Tramvaj br. 54 sleteo je niz Ulicu Vase Pelagića i sleteo u drugom delu već pomenute S krivine. Dva dana nakon nesreće ova linija je zauvek prestala da radi.
Stanje se delimično popravilo tokom 1944. godine isporukom kontrolera firme ,,Siemens”, tako da su anglo američka bombardovanja Beograda zatekla u saobraćaju 35 motornih kola i 22 prikolice.
Za vreme anglo američkih bombardovanja 16. i 18. aprila 1944. uništena je veći deo tramvajske mreže i vozila koji su saobraćali tokom okupacije. Nakon 18. aprila 1944. godine ostalo je samo 15 motornih kola i osam prikolica, a saobraćaj se obavljao samo na linijama br. 6 i 10.
Tokom oslobađanja Beograda u borbama je oštećena skoro sva tramvajska mreža, a jedna granata je uništila jedna motorna kola. Na dan oslobođenja Beograda 20. oktobra 1944. godine ostalo je u funkciji 14 motornih kola i osam prikolica, a od ispravne tramvajske pruge ostalo je svega dva kilometara.